زمرد چیست ؟
کلمه زمرد Emerald مترادف رنگ سبز است.رنگ سبز با شکوه زمرد، عشق به طبیعت را تجلی می‌بخشد. این گوهر زیبا كه همرنگ طبیعت و رنگ زندگی است برای ما ایرانیان جلال و جلوه‌ای خاص دارد و رنگ آن گنبدهای سبز و مقدس ائمه را به خاطر می آورد. به همین دلیل بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند به عروس سرویس زمرد هدیه بدهند.در فرهنگ های مختلف، اعتقادات متفاوتی درباره زمرد وجود دارد و انسان ها خواص جادویی حیرت آوری برای آن متصور بوده‌اند؛ برای مثال مصریان باستان در دهان مرده زمرد قرار می دادند تا در آن دنیا بهتر تكلم كند و نیز معتقد بودند این سنگ باعث باروری می شود. همچنین برای درمان چشم از آن استفاده می كردند. در بعضی جوامع به عنوان پادزهر و برای درمان بیماری صرع یا بیماری های معده استفاده می شده است. گفته میشود رنگ زمرد باعث شادی شده، هیچگاه چشمها را خسته نمیکند و همیشه بعنوان رنگ حیات و تازگی شناخته میشود.
در روم باستان، سبز رنگ ونوس خدای عشق و زیبایی بوده است. امروزه نیز رنگ سبز جایگاه خاصی در بسیاری از فرهنگها و مذاهب دارد. به عنوان مثال رنگ سبز در اسلام،رنگ مقدسی است. بسیاری از کشورهای مسلمان در پرچم کشورشان از این رنگ به عنوان نشانه وحدت و یگانگی در ایمان استفاده میکنند. این رنگ همچنین در کلیسایکاتولیک به عنوان برترین رنگ مذهبی در نظر گرفته میشود. در یونان باستان زیورآلات به عنوان سمبل قدرت ، سلامت و ثروت نقش بزرگی داشت و معتقد بودند كه اگر شخصی قطعه ای زمرد زیر زبان خود داشته باشد از دید مخفی می ماند ؛ به علاوه ، دارندهِ زمرد را صاحب ثروت ، رفاه و قدرت‌های مافوق طبیعی می دانستند. واژه زمرد عربی‌شده اسماراگدوس یونانی است که از کلمه یونانیSmaragdos به معنی سبز گرفته شده است و این واژه یونانی نیز از واژه‌ای سانسکریت به معنی سبز گرفته شده است.
نام اصلی فارسی زمرد دوال یا دوبال است.آن چه مسلم است این كه زمرد واژه‌ای یونانی نیست ، چون تا امروز معدن این سنگ در یونان مشاهده نشده ؛ بلكه در قدیم زمرد تركمنستان از راه جاده ابریشم به اروپا برده‌شده و در چشم بسیاری مجسمه های خدایان اساطیری یونان به كار می رفته است. باستانیان عقیده داشتند این گوهر برای صاحب خود پاکدامنی و نجابت به ارمغان آورده و او را از ارواح شیطانی مصون می‌دارد. در یونان باستان، زمرد بسیار مورد احترام بوده ولی در روم کمتر مورد توجه قرار می‌گرفته و به ندرت کاربرد پیدا می‌کرده است. پزشکان یونانی از دود زمرد پودر شده و سوزانده شده برای درمان مارگزیدگی،سرماخوردگی و تنگی نفس استفاده می‌کردند و پیش از آن که عینک و ذره بین ساخت شود به منظور مطالعه و رویت اشیای ریز از یک زمرد تراش خورده استفاده می‌کردند و به زمرد سنگ مطالعه می‌گفتند. در تورات زمرد یکی از سنگهای زیربنای شهر بیت المقدس معرفی شده و بدین جهت نزد قوم بنی اسرائیل ارج و قرب خاصی دارد.
باید توجه داشت که در گذشته‌های دور، گوهرهای اصل بیش از آنکه به عنوان زیور استعمال شوند، جنبه دارویی داشتند و پزشکان، خوردن یا تنقیه پودر و جوشانده آنها را تجویز می‌کردند. به ویژه برای زمرد خاصیت دارویی و شفابخشی بیش از گوهرهای دیگر قابل بودند مثلاً جوشانده زمرد را برای علاج سرطان و همچنین درمان اسهال خونی تجویز می‌کردند.از دیگر خواص زمرد که در قدیم بسیار به آن اشاره شده مفید بودن آن برای دستگاه گوارش است و سبب تقویت معده و درمان زخم معده میشود. استفاده از زمرد برای درمان خونریزیهای داخلی بویژه اسهال خونی مفید بوده و همچنین گفته میشود که همراه داشتن این سنگ برای زنان حامله مفید است و وضع حمل را آسان میکند زمرد دو نیروی انرژی بخش و آرامبخش دارد و گفته میشود که برای تسکین و درمان دردهای ستون فقرات و عضلات گذاشتن مستقیم سنگ زمرد بر قسمتهای دردناک و ماساژ با آن مفید است.
در بعضی از فرهنگها هدیه کردن زمرد به همسر در پنجاه و پنجمین سالگرد ازدواج رسمی زیبا به شمار می‌رود و در جاهای دیگر زمرد به عنوان گوهر بیست – سی و یا پنجمین سالگرد ازدواج استفاده میشود. زمرد سنگ متولدین ماه May می (۱۱ اردیبهشت تا ۱۰ خرداد) در نظر گرفته میشود.
رنگ سبز زمرد در مقابل نور طبیعی و نور مصنوعی و یا حرارت تغییر نمیکند و به نسبت پایدار میباشد به طوری که تنها در گرمای ۷۰۰ تا ۸۰۰ درجه سانتی گراد و حرارت‌های بالاتر رنگ زمرد تغییر پذیر است.سیستم کریستالی زمرد هگزاگونال بوده و سختی آن بین ۸-۷٫۵ است. بنابراین از کوارتز سخت تر است. وزن مخصوص زمرد ۷۸/۲-۶۸/۲ بوده و خاصیت فلورسنس ندارد. کریستالهای زمرد ناخالصی‌های متعددی از قبیل گاز، مایعات و حباب دارند كه هر چه این ناخالصیها بیشتر باشد، مات و کدرتر خواهد بود.
البته اكثر زمردها ناخالصی دارند كه جواهر فروشان اصطلاحاً به آن «یخ» می گویند.یكی از راه‌های تشخیص زمرد اصل از زمرد بدلی و ساختگی ،همین ناخالصی‌هاست.اولین معدن زمرد در عصر باستان و در جنوب مصر كشف شده كه در مقایسه با زمردهای امروزی كیفیت پایین تری داشته است. امروزه مهم ترین معدن زمرد جهان در كشور كلمبیا قرار دارد كه پیش از قرن شانزدهم به وسیله بومیان اینكا استخراج می شده است. یكی از معادنی كه زمرد مرغوب با كیفیت عالی از آن استخراج می شود معدن موزو Muzo است كه زمرد شفاف با رنگ سبز سیر دارد. دیگر معدن معروف زمرد در كلمبیا، چیور Chiver است كه استخراج از آن چند قرن است ادامه دارد.زمردهای مرغوب دیگری نیز در کشورهای زامبیا، برزیل، زیمباوه، ماداگاسکار، پاکستان، هندوستان، افغانستان و روسیه یافت می‌شوند که در میان این کشورها زامبیا، برزیل و زیمباوه از شهرت بالایی در تجارت بین‌المللی زمردهای مرغوب برخوردارند. رنگ زمرد این کشورهای اخیر تیره تر از انواع کلمبیایی بوده و ته رنگ آبی دارند.
امروزه بهترین زمرد با كیفیت خوب كه در ساخت جواهرات از آن استفاده می شود زمرد كلمبیاست كه طرفدار و خواهان بسیاری دارد. همین ویژگی باعث شده كه زمردهایی مصنوعی با كیفیت مشابه تولید شوند و به جای زمرد اصل به فروش برسند.برای چند نوع زمرد معروف ساختگی را معرفی می شود :
الف) زمرد چتم Chatam که به وسیله كارخانه ای با همین نام با روش حرارتی و نیز همجوشی زمرد ساخته میشود.
ب) زمرد ژیلسون Gilson كه به روش حرارتی و آزمایشگاهی تولید میشود.
ج) زمرد لش‌لایتنر Lechleitner که در این روش یک لایه نازک از زمرد روی یك بریل زینتر و همجوش می شود.
بهترین كلكسیون زمرد دنیا از نظر تعداد، رنگ، اندازه و تراش در بانك مركزی كشور كلمبیا قرار دارد. در موزه‌های علوم طبیعی لندن و نیویورك، در بانك مركزی روسیه و نیز در كشور اتریش زمردهای معروف و مشهوری وجود دارد. به علاوه ، یكی از بزرگ ترین مجموعه های زمرد تراش داده شدهِ دنیا در بانك مركزی ایران نگهداری می شود كه جزو جواهرات ملی كشور ماست. بزرگترین سنگ قیمتی جهان یک زمرد سبز بزرگ است به نام هدیه خدا که حدود ۵۷۵۰۰ قیرات معادل ۱۱ کیلوگرم وزن دارد و مالک آن مردی کانادایی به اسم ریگان رینی میباشد. این زمرد شبیه یک هندوانه بزرگ است و بیش از یک میلیون دلار روی آن قیمت گذاشته شده است.
فورا بزرگترین سنگ راف زمرد جهان با وزن ۲۲ هزار قیراط معادل ۱۱ کیلوگرم اولین بار در نمایشگاه بین المللی مواد معدنی کلمبیا به نمایش عموم گذاشته شد. این زمرد راف ۱۲ سال پیش در کلمبیا کشف شده و تاکنون هیچ قیمتی برای آن تعیین نگردیده است.به گفته مسوولان نمایشگاه، این سنگ بسیار منحصر به فرد است و پیدا کردن گونه دیگری از آن امری غیر ممکن به نظر می‌رسد.
شرکت جواهرسازي شيلز اخيراً عينک گران قيمتي را طراحي کرده که شيشه آن از سنگ گرانبهاي زمرد ساخته شده است. زمرد از جمله سنگ‌هایی است که به عنوان محافظي عالي در برابر اشعه يو وي محسوب مي‌شود.این شرکت جواهر سازي با اقتباس از نرون امپراطور رم که تماشاي مسابقات گلادياتورها را از طريق سنگ زمرد نگاه مي‌کرد، اين عينک را ساخته است. جنس قاب عينک زمرد از طلا میباشد.
یکی از نادر ترین زمردهای خطی جهان زمرد مغول Mogul میباشد .تاریخ حکاکی این زمرد خطی زیبا ۱۱۰۷ هجری قمری میباشد و بر روی آن صلوات حضرت فاطمه(س) حکاکی شده است این تکه زمرد زیبا در حراج سال ۲۰۰۱ کریستی به یک ناشناس و به قیمت ۲ میلیون و دویست هزار دلار فروخته شده و پس از این تاریخ دیگر از آن خبر یا عکسی منتشر نشده است.
زمرد هوکر که در قرن ۱۶ استخراج شد و به مجموعه جواهرات آخرین پادشاه عثمانی ،سلطان عبدالحمید دوم تعلق داشت اما در نهایت در سال ۱۹۷۷ توسط خانمی به نام جانت هوکر خریداری شده و به موزه اسمیت سونیان در امریکا هدیه شد:
زمرد با آن كه سختی بالایی دارد، گوهری بسیار ترد و شكننده است و نگهداری ویژه می‌خواهد. در مقابل اسیدها مقاوم است و با مواد شوینده مثل آب گرم و صابون مشكل خاصی ندارد. اما در مقابل حرارت امكان ترك خوردن آن وجود دارد. بنابراین باید هنگام حرارت دادن و یا سوار كردن نگین بایست دقت كرد. جواهر فروشان بسیاری از زمرد ها را برای اصلاح رنگ یا پـُر كردن شیارها چرب می كنند. این روغن به مرور زمان و یا با حرارت خشك می شود و ممكن است بعضی نقاط زمرد بر اثر شست و شو حالت سفیدی یا سفیدك پیدا كند كه می توان آن را دوباره به وسیله یك قلم و كمی پنبه آغشته روغن زیتون اصلاح و شفاف كرد. همان طور كه اشاره شد، زمرد گوهری شكننده است. بنابراین هنگام جا به جا كردن آن باید نهایت دقت را داشت؛ زیرا اگر روی سنگ بیفتد ممكن است خرد شود. زمرد گونه‌ای بریل و از سنگهای گران‌بها است. این سنگ که از سیلیکات آلومینیوم و بریلیوم تشکیل شده در سنگهای پگماتیت یافت میشود.معمولا در خرید و فروش زمرد از گریدها و طبقه بندیهای خاصی استفاده میشود که در زیر تصویری از آن گذاشته شده است:
از نظر ترکیب شیمیایی و کانی شناسی، زمرد با فرمول Be۳Al۲(SiO۳)۶ از بریلیوم، آلومینیوم و سیلیکات تشکیل شده است و به همراه آکوامارین آبی، مورگانیت صورتی، هلیدور طلایی به خانواده بزرگ بریل تعلق دارد.بریل در حالت خالص بی‌رنگ است ولی اضافه شدن مقدار کمی کروم و وانادیوم،رنگ سبز زیبای زمرد را در آن ایجاد میکند.
فرمول شیمیایی زمرد : (Al۲Be۳ (Si۶O۸
سختی زمرد : هشت الی هفت ونیم
اندازه شفافیت زمرد : شفاف تا نیمه‌شفاف
چگالی زمرد : ۲.۶۶ تا ۲.۹۲ گرم بر سانتی متر مکعب
رنگ زمرد : زرد طلایی، زرد مایل به سبز، زرد صورتی، سبز زمردی، سفید و بی‌رنگ
جلا : شیشه ای – مات
ژیرمان : کمیاب
محل پیدایش : اتریش ، نروژ ، روسیه مصر ، کلمبیا ، زیمبابوه ، آفریقای جنوبی ,موزامبیک ، تانزانیا ، برزیل ، افغانستان ، استرالیا ، زامبیا و امریکا
شکل کریستال زمرد : منشوری – بندرت قرصی شکل
سیستم کریستال زمرد : هگزاگونال
کانیهای مشابه : آپاتیت – تورمالین – توپاز
بستر تشکیل کریستال : پگماتیتی – هیدروترمال – پنوماتولیتی –دگرگونی
نوع شكستگی : صدفی- نامنظم
تراش زمرد
به دلیل سختی بالای زمرد (۸-۷٫۵) و شکننده بود آن تا حدی کار تراش دادن , مخراج کاری, گوهر نشانی و پولیش کردن سطوح نگین مشکل میباشد.برای یک گوهرتراش ماهر به دلیل قیمت بالای سنگ راف و وجود ناخالصیها ، تراش زمرد کاری دشوار است. گوهرتراشان, تراش خاصی را برای این گوهر بکار می‌برند با نام تراش زمردی یا تراش چهارگوش که در اصل یکی از طرحهای تراش پلکانی است . در این شکل از تراش،گوشه‌های زمرد به طوری شکل داده میشود که علاوه بر تشدید زیبایی ، نگین در برابر فشارهای مکانیکی و ضربه های فیزیکی مقاوم باشد. اگر زمردهای راف و خام حاوی ناخالصی های زیاد باشد، تراش کابوشن Cabochon یا تراش گرد مطلوب تر خواهد بود که در این حالت قاعده نگین مدور یا بیضی تراش داده میشود و این تراش زمرد بیشترین کاربرد را در ساخت انگشتر دارد.
لوح زمرد
لوح زمرد نام لوحی است افسانه‌ای که در تورات و بسیاری از افسانه های ملل از آن سخن به میان آمده است. طبق افسانه‌ها ثوث Thoth خدای آتلانتیس باستان دانش و علوم برتر را بر روی این الواح نوشته است و هرگاه که قومی آنرا در اختیار داشته به تمدنی عظیم و پیشرفته دست یافته است. پس از ویرانی آتلانتیس، مصریان باستان اولین مردمی بودند که این الواح را بدست آوردند. لوح زمرد در حقیقت شامل دوازده لوح سبز است، ترکیب آن از موادی است که با علم کیمیاگری خلق شده‌است. این الواح فاسدنشدنی بوده و در برابر تمامی عناصر و مواد مقاوم هستند.
در واقع از نظر ساختار اتمی لوح زمرد غیر قابل تغییر و پایدار است و با جابجایی مکانی هم کیفیتش تغییر نمیکند.گفته میشود که الواح زمردین با شخصیتهایی که موج فکریشان با آنها هم سو باشد , ارتباط برقرار میکنند.
نام آتلانتیس نخستین بار توسط فیلسوف بزرگ یونان، افلاطون در ۴۲۸ تا ۳۴۸ قبل از میلاد بیان شد. وی حدود ۳۵۰سال قبل از میلاد مسیح و در اواخر عمرش در رساله تیمائوس Timaeus چنین نوشت:
” دوازده هزار سال پیش جزیره‌ای بزرگ با تمدنی ستایش برانگیز به اسم آتلانتیس وجود داشته است “
وی در رساله دیگر خود، کریتیاس Critias شرح بیشتری از قاره آتلانتیس نوشته است :
آتلانتیس جزیره‌ای خوش آب و هوا به وسعت ۳۹۰ هزار کیلومتر مربع بود که جمعیت چند میلیون نفری آنرا آتلانت می‌خواندند. این جزیره مهد تمدنی بسیار عالی و پیشرفته بود که در تمام شاخه‌های علوم و هنر، سرآمد زمان خود محسوب می‌شد. ارتش آتلانتیس بیش از یک میلیون و دویست هزار نفر نیرو داشت و در جنگل‌های انبوه آن، انواع جانوران بزرگ و کوچک می‌زیستند. شهرهای آباد این جزیره از ساختمان‌های هرمی عظیم از جنس مرمر تشکیل شده بود و انعکاس نور خورشید در آنها عظمتی شگرف ایجاد میکرد.
اما این شکوه تداوم نیافت. قدرت روزافزون آتلانت‌ها موجب شد که آرام آرام به تجاوز به سرزمین‌های همسایه روی آورند. این شد که خداوند زئوس مجازاتی غیر قابل تصور برایشان در نظر گرفت : طوفانی سهمگین همراه با زمین‌لرزه و سیل‌های بزرگ به مدت یک شبانه‌روز بر آنان نازل شد به طوری که دریا، جزیره آتلانتیس را در خود غرق کرد مهم‌ترین گنجینه آتلانتیس، لوح زمرد بود که گفته میشود بعد از نابودی آتلانتیس، مصریان مالک این الواح شدند و تمدن پیشرفته مصر باستان در نتیجه این میراث ارزشمند پدید آمد.
دکتری باستان شناسی تخصص دورانهای تاریخی ایران و موزه داری کارشناسی عمران-عمران